Openbare Ruimte in Groningen: een traditie die steeds vernieuwt
Eind jaren ’70 haalde Groningen het nieuws met een trendbreuk in de openbare ruimte: het verkeerscirculatieplan. In de binnenstad was voortaan geen plaats meer voor doorgaand autoverkeer. Vanuit vier kwadranten kon je er voortaan nog wel in rijden, maar vervolgens alleen via dezelfde weg weer terug. Het verkeerscirculatieplan Groningen heeft anno 2022 zowaar een Wikipedia pagina. Het is cultureel planologisch erfgoed. Symbool voor het halt toeroepen aan de opmars van de auto, zoals de Nieuwmarkt rellen in Amsterdam dat ooit waren.
Sindsdien voegt Groningen continu en consistent kwaliteit toe aan de binnenstad, met architectuurbeleid, stedenbouwkundige visie en hoogwaardige materialen, in nauwe samenwerking met ondernemers en inwoners. “Nou vat je het iets te rooskleurig samen” zegt ontwerper Freek Wilkens . “we hebben onze manier van werken afgestoft na de crisisjaren 2008 – 2016. Gemeentelijke regie en ambitie, daar was toen even geen ruimte voor”. Ook het definitieve afscheid van de komst van een tramlijn heeft na jaren planstudie veel effect gehad op de voortgang. Maar nu krijgt de Groninger binnenstad weer een enorme impuls. De bus rijdt voortaan tot aan de randen van het centrum, waardoor er veel ruimte voor voetgangers, fietsers, terrassen en groen is vrijgespeeld. Het is één van de sturende besluiten achter de ontwerpleidraad ‘Nieuwe Stadsruimtes’ (2017) voor de openbare ruimte in de binnenstad.
Met een groep van ongeveer 35 mensen van de gemeente Groningen samen met andere gemeenten en ministeries in de City Deal Openbare Ruimte, kijken we op 25 augustus hoe dat vorm krijgt. Met 32 graden is het voortdurend zoeken naar schaduw. De Grote Markt is een plek waar je snel weer voorbij wilt lopen. “Dat we hier nu bomen gaan planten is een historische mijlpaal” zegt Tamara Ekamper. “Daar was veel discussie over, want er waren nooit bomen op deze plek.” Maar een stad is nooit een vastgeklonken stuk historie, er zijn voortdurend nieuwe wensen, opgaven en noodzaken. In Nieuwe Stadsruimtes heet de binnenstad ‘de huiskamer van Groningen’ en daar wil je aangenaam kunnen verblijven, ook of misschien wel juist op een hete augustusdag.
Nóg heter is het op het Damsterplein. Hier zien wel enkele bomen, maar die staan in bakken en dat zijn nota bene de heetste objecten op het plein. Ze worden 70 graden en dat is de boompjes die er in staan aan te zien: ze hebben hun bladeren al grotendeels laten vallen. Met cofinanciering uit Brussel gaat ook het Damsterplein op de schop en komen er weer échte bomen. Langs de randen met hun wortels in de volle grond en op het parkeerdek in royale groenvakken.
Terwijl er op het Damsterplein en de Grote Markt bomen bij komen, zijn er voor de Akerk enkele gesneuveld. Hier was het juist te dónker en was er zowel voor de bomen als voor het gras geen goeie groeiconditie. Het gras heeft nu plaats gemaakt voor een combinatie van waterdoorlatende halfverharding en vakken met gevarieerde bloeiende planten.
Ook hier was er uiteraard veel discussie over de bomen, maar dan over de kap. Inmiddels is iedereen erg blij met dit vernieuwde stukje Akerkhof en de aangrenzende, busvrije Brugstraat. Bij alles wat je in de binnenstad doet kijkt iedere Groninger mee. “Daarom zijn we ook zo blij met de samenwerking met de ondernemers” geeft Ron Torenbosch aan. “zij dragen net als wij ook het publieke belang uit, niet alleen het commerciële.” Natuurlijk schuurt het daar ook wel eens. Horeca ondernemers halen vaak hun grootste omzet uit terrassen en willen deze om die reden verwarmen, hetgeen op gespannen voet staat met de energietransitie doelen.
De binnenstad aanpak slaat nu ook zijn tentakels uit naar de wijken buiten het centrum. Daarvoor heeft de Groningse gemeenteraad de ontwerpleidraad Leefkwaliteit Openbare Ruimte ‘Nieuwe Ruimte’ vastgesteld. De leidraad is een inspiratiedocument voor een openbare ruimte met meer ruimte voor groen, sporten, spelen en ontmoeten, met minder ruimte voor geparkeerde auto’s en fietsen. Een fundamentele ommezwaai na decennia waarin (auto)mobiliteit altijd op één heeft gestaan bij de inrichtingskeuzes.
De wijze waarop de leidraad vorm krijgt in de praktijk kent een andere dynamiek dan in die van de binnenstad. Iedere wijk heeft een uniek krachtenveld tussen sociale samenstelling, de ouderdom en vervangsopgave van de fysieke infrastructuur, de ruimtelijke weerslag van transitieopgaven en de versterking van groenblauwe hoofdstructuur. In Paddepoel was al ervaring opgedaan met het meekoppelen van klimaatadaptatie bij de realisatie van een warmtenet. Die ervaring trekt Groningen nu door in de wijken Vinkhuizen, Selwerd en Helpman.
Met een steeds verder verfijnde stedelijke programmering brengt Groningen alle belangrijke opgaven voor deze wijken in kaart, zodat er voldoende tijd is voor planvoorbereiding van alle uitvoeringsonderdelen. De samenwerking met de netbeheerders voor de gebiedsgerichte uitwerking loopt steeds beter. “Er is na heel veel overleg wederzijds vertrouwen opgebouwd en dan durven partijen open kaart te geven van hun voorgenomen investeringen voor de komende 5 jaar” geeft Gerald Bouman aan. Groningen noemt deze samenwerking voor maaiveld en ondergrond ‘Samen aan de leiding”. Dit heeft zelfs al geresulteerd in een eerste gezamenlijke aanbesteding van de gemeente met Waterbedrijf Groningen en Enexis Netbeheer. Zij gaven opdracht om de elektriciteits- en openbare verlichtingskabels en de water-, gas- en rioolleidingen in de wijk Noorderplantsoenbuurt en de Hoogte in één keer te vervangen. Niet alleen voor de opdrachtgevers was dit een spannende innovatie, ook voor de aannemerij. Slechts één aannemer durfde de inschrijving aan. Toch gelooft men in Groningen dat deze manier van werken toekomstperspectief heeft. “In de complexe projecten is creativiteit gevraagd. Wij zijn altijd gewend om zelf de oplossing in de opdracht zoveel mogelijk vast te leggen, maar dan sluit je misschien wel goede alternatieven uit” zo schetst Imke de Vries, technisch specialist riolering en projectleider.
Tijdens het biertje na afloop bij het Noorderzon festival gaat de uitwisseling tussen de openbare ruimte experts volop door. Op weg terug naar huis ervaar ik dat ook het station één grote bouwput is. Een perfecte reden om in 2023 weer in Groningen te gaan kijken!
